Wat is huiselijk geweld?

‘Dat kan van alles zijn: partnergeweld, ouderen- en kindermishandeling, agressie tussen broers onderling. Maar je moet altijd breder kijken, er kan (ook) seksueel geweld zijn of verwaarlozing, bijvoorbeeld als in een gezin met zoveel toxische stress een peuter alleen wordt gelaten en een pan kokend water over zich heen krijgt of alleen de straat oversteekt. Bij huiselijk geweld gaat het vaker om terreur dan om agressie. Gezinsleden kleineren of de partner controleren. Degene die dit doet, is meestal een man. Maar het is lang niet altijd een man met een knuppel of een riem. Als een vader de hamster van zijn kinderen doodknijpt waar ze bij zijn, weten zij hoever hij kan gaan en hoeft hij nooit meer agressief te zijn, omdat dreigen volstaat om de controle te houden. Maar dat betekent niet dat er geen probleem meer is. De brede blik die nodig is om dat te zien, heeft de hulpverlening gewoonlijk niet.’

Hoe schiet de hulpverlening tekort?

‘Bij de behandeling van trauma’s hebben we veel aandacht voor de wond, maar weinig voor het mes. Dat kan je niet afschuiven op het strafrecht of de plegerhulpverlening alleen. Degenen die het gezin al kennen moeten als het ware eerst een laag kurk plaatsen tussen het mes en de wond, zodat er geen nieuwe verwondingen plaatsvinden. Als dat voorlopig voldoende werkt en er een beetje rust ontstaat ga je kijken wat er nu eigenlijk allemaal aan de hand is. Daarnaast is er vanaf het begin van de hulp veel meer aandacht nodig voor machtsverhoudingen en ongelijkheid in de gezinsrelaties.’

'Bij huiselijk geweld gaat het vaker om terreur dan om agressie'

We willen toch dat iedereen gelijkwaardig is, moeten we verschillen dan wel onderstrepen?

‘Het is onzin dat mannen van Mars komen en vrouwen van Venus, dat moeders nou eenmaal beter voor kinderen kunnen zorgen dan vaders. De verschillen tussen vrouwen en tussen mannen onderling zijn veel groter dan die tussen mannen en vrouwen. Maar er is wel verschil in macht. Het is in onze samenleving nog steeds zo dat mannen meer te zeggen hebben dan vrouwen en er minder van ze wordt verwacht als ouder. Vrouwen ervaren machtsongelijkheid en onrechtvaardigheid, net als minderheden, laagopgeleide en arme mensen. Daarvoor moet je oog hebben, anders bevestig je de ongelijkheid juist.’

Genderneutraal werken is contraproductief?

‘Als we er bij een conflictscheiding vanuit gaan dat man en vrouw gelijk zijn, dan wordt de verantwoordelijkheid voor de kinderen en het oplossen van de ruzie bij beide ouders gelegd. Door dat te doen, krijgt degene met macht de middelen en het podium om de strijd voort te zetten. Huiselijk geweld speelt vaak al jaren voordat de vrouw weggaat bij haar man, die daardoor macht over haar verliest. Door ze gelijk te maken, krijgt hij zijn machtpositie terug.’

Hoe moet het wel?

‘De man moet worden aangesproken op zijn gedrag. Niet alleen op de agressie, maar ook op het ouderschap. Hulpverleners willen dat de kinderen beide ouders blijven zien, maar vragen vooral van de moeder om dat mogelijk te maken. Zij moet de omgangsregeling goed laten verlopen, terwijl ze zelf slachtoffer is. We moeten de man verantwoordelijk houden voor het verruïneren van zijn eigen vaderschap en het schaden van het moederschap van zijn (ex-)partner. Als zij bang is en wordt tegengewerkt, kan zij ook een minder goede moeder zijn voor zijn kinderen.’ 

Is de hulpverlening seksistisch?

‘Iedereen heeft vooroordelen, vaak onbewust. ‘Waarom ben je niet eerder weggegaan, je moet je niet zo laten uitlokken door je ex, ben je er nu nog niet overheen,’ krijgen veel vrouwen te horen. Terwijl de verantwoordelijkheid om te stoppen ligt bij de man: hij gebruikt het mes. Vaak wordt gedacht dat probleemgedrag aanpakken de taak is van justitie. Vervolging is natuurlijk nodig, om een norm te stellen, maar er moet veel meer gebeuren dan alleen straffen. Hulpverleners moeten zich ook bezighouden met de oorzaak van de wond.’

Wat zit er achter agressie?

‘Diepe onzekerheid. Als een man zich niet serieus genomen en gerespecteerd voelt, kan hij enorm gekrenkt zijn. Hij heeft geleerd dat het niet de bedoeling is dat hij dan in huilen uitbarst. Dus gaat hij machtsmiddelen inzetten: de vrouw doodzwijgen, geld onthouden of slaan. Verlatingsangst is een drijfveer voor heel veel geweld, en ook voor subtielere dwang zoals het dreigen met zelfmoord. Er zijn mannen die zo bang zijn om verlaten te worden, dat ze dan nog liever iemand doodmaken.’

Femicide komt voort uit angst?

‘Vrouwenmoord is het topje van de ijsberg. We hebben de neiging om te kijken naar mannen met bijvoorbeeld een borderline persoonlijkheidsstoornis, die zich wezenlijk waardeloos en alleen voelen. Maar veel geweld wordt ook gepleegd door mannen die helemaal niet in de DSM (het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen) terug te vinden zijn. Je moet ervan uitgaan dat ze net als vrouwen behoefte hebben aan contact, erbij horen, kwetsbaar zijn, iets voelen. De meeste mannen hebben daarvoor een vrouw nodig. Na een scheiding gaan ze dan ook vaak snel weer met een andere vrouw.’

Mannen kunnen ook slachtoffer zijn?

‘Er zijn ook mannen die worden geterroriseerd door hun partner. Het taboe daarop is nog groter, omdat ze niet als zwak gezien willen worden door andere mannen. En zelfs als ze dader zijn, zijn ze tegelijkertijd slachtoffer. Mannen worden net zo beschadigd door rolpatronen als dat het vrouwen en kinderen schaadt. Zo is er een diepgeworteld idee dat mannen niet goed zijn met kinderen. Daardoor krijgen ze onvoldoende kans om vader te zijn. En als ze het dan niet goed doen, worden ze daar niet op aangesproken en bij geholpen. Dat is verwaarlozing van de man. Hij moet zich ontwikkelen; als hij daar hulp bij nodig heeft, moeten wij die bieden.’

Hoe help je de agressor?

‘Wees er voor hem, ongeacht wat hij heeft gedaan. Ga niet moraliseren, maar spreek hem aan op zijn eigen verantwoordelijkheid. De huidige rolverdeling is zo gegroeid, mensen krijgen het voorgeleefd. Een vis weet niet dat hij in troebel water zwemt. Daarom is gendersensitief werken zo belangrijk. We moeten ons bewust worden van genderrollen en machtsverschillen. De hulpverleners, maar ook omstanders. Het vergt een cultuurverandering, die moet vanuit de samenleving zelf komen. Er zijn mensen die dat willen promoten en er zijn tegenwerkers van gendersensitiviteit. Dat maakt verandering lastig, maar we moeten ervoor blijven knokken.’

Tekst: Hester Heite
Bron: Movisie, 22 juli 2025